 |
| Sa cantada de is dotus - Festa de Sant'Antoni in Pauli, su 12 de Làmpadas de su 1926. De manu manca: Pasqualino Loddo (1871-1949), Efisio Loni(1878-1948), Francesco Farci (1885-1975), Luigino Maxia (1892-1958), Antioco Marras (1893-1980). |
1. su mutetu o mutetu longu;
2. s’otada,
3. sos mutos
4. s’arrepentina.
Totu e cuatru custas formas de poesia funti cantadas e a is poetas difatis di nanta cantadoris o cantadores.
S’Otada logudoresa
S’otada est sa manera de cantai poesia ki est pròpiu de sa genti cebesusesa i est “a limba” logudoresa. Sos cantadores si dèpinti disafiai cantendi “a bolu” a pitz”e unu tema ki sa juria o su pùbrigu at sçoberau. Is argumentus funti sempri duus e contràrius (gherra e paxi, bonu e malu, i aici nendi) e cada cantadore depit “gherrai” contr’a s’atru cirkendi de sutenni a versus s’argomentu cosa sua. Is versus funti cumpostus de otu (=otada) endecassìllabus, ki is primus sesi funti a rima intreverada, e is urtimus duus a rima pari. A s’acabu de su disafiu is poetas càntant atras poesias “a sa moda”.
Su Mutetu campidanesu o mutetu longu
Sa cantada “a mutetus” faìt parti de su connotu campidanesu e de totu sa Sardìnnia de bàsciu. Su mutetuest spartziu in duas parti: sa sterrina (ki podit essi cumposta de otu o dexi peis o versus) e sa cobertantzao coberrimentu (ki est a duus peis). Is mutetus de sa cantada campidanesa (tzerriaus mutetus longus omutetus a 8 peis o mutetus a skina de pisci) tènint una mesura no de sìllaba ma de acentu, e duncas àndant de 7 sìllabas a 10, e prus puru.
Ke in sa cantada logudoresa, in sa campidanesa puru is cantadoris si depinti disafiai in “sa gara”. A pitz”e su palcu pòdint essi in tres, cuatru, cincu o sesi puru. Su tema no du sciobèrat sa giuria, ma unu cantadori ki “fùndat” est a nai ki presentat su tema cun-d una metafora. Is atrus depint cumprendi de ita est chistionendi e arrespundi.
Sa cosa prus de importu esti ki s’argomentu de su disafiu depit essi cantau in is duus versus de sa cobertantza.Is arrimas funt arretrogadas. A s’acabu de sa triva is poetas-cantadoris fàinti “sa versada” ki funti mutetus curtzus . A pustis nci funt is cantadadas “lìberas” ke is cantzonis “a curba” e atrus cantus.
Is Mutos o sos Mutos
Cust’ est una manera de fai poesia ki càntant in Brabaja e in su Barigadu puru. Is mutos assimbillant a is mutetus: is versus funti setenàrius e spartzius in sterrinas e cobertantza, ki funti donnyunu de tres versuso a tres peis, o mellus, is mutos partint de tre peis, ma funt de prus jai sempri (po nai sterrina de unus cantu ‘e peis, ca in su du sterri fetzant feti duas o tres torradas).
S’Arrepentina
Fait parti de su connotu poètigu de su Campidan”e Susu, de sa Marmilla e sa Trexenta. Su metru est suotonàriu. Is versus funti s’unu a press’a s’atru.
Po cantu s’arreferit a sa arrepentina, in prus si podi nai ca sa cantada est pratzia in tres metrus diferentis:unu a mutetu, unu a currentina e unu a (ar)repentina.
Su mutetu est sempri de sa famìllia de is mutetus (imperaus in sa parti de basçu de Sardìnnia), i est o mutetu longu (sìmbili a su mutetu de sa cantada campidanesa) o mutetu a puntu de màllia (ki tenint una strutura diversa, mancai siant arretrogaus ke totu is mutetus).
Sa currentina e sa (ar)repentina tenint una strutura sìmbili a is cantzonis cràssicas de sa parti centru-meridionali de s’ìsula: cantzoni a curba e cantzoni a torrada. Custas tenint una strutura precisa, e no tenit arrelatas cun nishuna forma poètica de su mundu ke a su pròpiu est po is mutetus e is mutos.
Sa “cantzoni a cruba” e s’arrepentina
Esèmpiu de cantzoni a cruba (sa arrosa, autori disconnotu):
Saludi s’arrosa / de su coru miu
Ita novas tenis / parma dilicada
De candu sordau / mi seu partiu
Narami’ e cumenti / sa vida est passada
Ca fiast annujada / tzertu depu crei
Ca fiast po mei / bivendi in tristura
Perou s’amargura / lassa in custu istanti
Ca est torrau s’amanti / po ti consolai
in custa cruba (sa primu de sa cantzoni), is primus 4 peis faint sa stèrria e is atrus s’arretroga. In sa stèrriasa rima est intreverada abab, in s’arretroga sa rima est in mesu, cumentzendu de annujada ki pìgat depassada e sighendu cun crei - mei, tristura - amargura, istanti - amanti. Inbecis consolai, ki acàbat sa cruba ‘onat sa rima po s’acabu de totu is crubas de sa cantzoni (dònnia cruba de i custa cantzoni acàbant cun -ai).
In s’arrepentina:
sa strutura est jai oguali. Càmbiat ca sa longària est de otu sìllabas e no sesi (dòpiu otonàriu in arrepentina e currentina). Sempri otonàriu est su mutetu. Is partis de currentina e de arrepentina (propiamenti nomenada) funti pratzias ke stèrria e arretroga de sa cantzoni a cruba.
Is peis ki càntant siat in sa currentina siat in sa arrepentina est unu nùmuru longu, jai sempri prus de trinta.
In is zonas de Mramidda e Trexenta faint atrus tipus de cantzonis puru, in prus de is nomenadas a curba e a torrada.
Torru gràtzias a Nicolau po is nodas e is consillus ki m’at donau amellorendi custa pàgina.
Po ndi sciri de prus:
Poesia a bolu
Paolo Bravi - La tabula delle rime
A Campu - Poesia orale a Villasimius
Passato e presente nella poesia marese (pdf)
