sabato 1 ottobre 2005

Alivertu de Màriu Puddu

Alivertu Mario Puddu Condaghes
Alivertu est su tìtulu de su romanzu scritu de Màriu Puddu, nàsciu in Illorai in su 1944, scridori e spertu de Lìngua Sarda, ki at prodùsiu fainas de grandu balori ke s'Istòria de sa limba sarda, su Ditzionàriu de limba sarda e sa cultura sarda, e sa Grammàtica de sa limba sarda.

Imprentau po sa primu borta de sa Editziones Golosti de Nùgoro in su 1986, d’at torrau a pubricai sa Condaghes de Casteddu in su 2004 in sa colletzione de narrativa in Lìngua Sarda “Paberiles”.

Est unu libru autobiogràfigu ki contat de s’educatzioni de unu piciocu ki ìntrat in su sistema de formatzioni statali po essi cambiau, colonizau, poita ca sa genti, cument’esti, no bandat prus beni. 

Su contu de is acadessimentus est acumpangiau de s’arrexonu po fai cumprendi mellus a su ligidori is dinàmigas ki pòrtant is personis a lassai sa cultura familiari e locali po ndi bessiri a tipu istrumentus de unu makinàriu mannu e beni ollau.

Unu scontru tra dus mundus aundi sa scola italiana giògat unu ruolu de grandu importu ca depit furriau sa genti, da depit cunformai a s’òrdini, ca totus dèpint essi ogualis, ca “totugantos depent… ingullire sa matessi cosa a su matessi tempus e a sa matessi manera”.

Una scola fata de genti ki no connòscit nemancu su linguàgiu e su connotu de is piciocus ki a iscola, a marolla nci dèpint andai, ca “su chi ischiat sa zente, su chi sa zente ischit no fit, no est cosa de iscola, chi sa zente de sas cosas de iscola no ndhe ischiat un a bòtziga”.

Una scola ki no agiudat a cumprendi s’arrealidadi, ki no est fata po genti ki circat sa beridadi, ki no imparat a sa genti su lìberu arrexonu po essi òminis lìberus.

E Alivertu, su protagonistu de custa stòria imparis cun sa genti de sa bidda, si depit scontrai e cunfruntai cun custu sistema arropadori ki bollit sciusciai su ki esti po fai crei a totus in unu tempus benidori prenu de promissas ki nisciunu at a podi mantenni.

Difatis su sistema educativu no est pensau po totus ma sceti po is ki tèninti prus oportunidadis, po is prus arricus. Sa scola italiana serbit po formai “intellettuali”, genti ki podit trabballai sentz’’e s’imbrutai is manus, ma chi a s’acabu portat a sa “disoccupazione intellettuale”.

Unu giogu fatu beni meda poita ca sa scola ti trasmit sa bidea ki is trabballus traditzionalis ke su maistu ‘e pannu o su pastori funti trabballus lègius, sentz’’e balori, e ki est mellus a ndi bessiri operàiu (obreri) o intellettuale. Intelletualis e istudiaus sardus ke is “intellettuali organici” ma ki no kistiònant in sardu ma “un’àtera limba!”.

E su pastori du fait kini no tenit “cultura”, kini no bandat beni a iscola. Is istudiaus bàndant a “lavorare”, is atrus a “triballare”: “A triballare… su porcu! O s’àinu. Andrai a pascolare le pecore!, tantu sos professori e maestri agatant sa peta de anzone faghinde esercizi a pinna, no sunt mancu macos, no, issos!”.

Ma sa scola est sceti una de is ainas impreadas de su sistema po colonizai sa genti e di ponni in conca ki sa lìngua e sa cultura sua funti cosa lègia. Unu processu de sciusciamentu ki giògant is atrus media puru: sa televisioni, s’arràdiu, is librus, etc… 

“Pariat chi a s’ala de sa televisione su mundhu fit totu una cucagna, ma no che a s’àrbure de sa cucagna chi faghiant in bidha a Santu Nicolau”.

Duas arrealidadis, dus còdixis, duas culturas, duas literaduras, dus iscolas, duas limbas: s’italianu e su sardu, sa stràngia e sa de su logu. A una banda sa scola ofitziali, sa de su stadu italianu; de s’atra “s’àtera iscola”, sa de sa genti aundi totus impàrant a bivi. A una parti sa limba italiana, sa ki tenit balori; de s’atra sa lìngua sarda, su dialetto putzi putzi.

Una scola ki, a s’acabu, ndi furria sa genti a “istudiados, chi, daghi la leant, de una peràula ndhe faghent una chistione manna, che zente chi podet contare medas bentres de temi e de lezioni e che at collidu s’arte, lèbia, de bortulare peràulas, petzi peràulas, totu peràulas, in bundhàssia, a bundhos, abbunddhorados…”

A parri cosa mia su romanzu de Màriu Puddu podit essi castiau puru cumente unu sprigu arrovesciau de Padre padrone, su romanzu de Gavino Ledda. O comuncas una mirada diferenti de dus sistemas educativus ki cùrrint parallelus: sa scola ofitziali e s'atra iscola. 

Difatis, mentras su de Ledda est scritu in italianu e contat de sa fuera de unu pastori de su mundu aresti e primitivu aundi sa libertadi tenit sa forma de sa tzivilidadi italiana, in su de Màriu Puddu, scritu in sardu, s’italianizatzioni no est un’alliberatzioni ma una fortzadura tropu manna.

Su connotu sardu no est duncas po Alivertu calincuna cosa de lassai, de abbandonai. Su ki fait sa diferèntzia intr’’e su mundu de Alivertu/Màriu Puddu e su de Gavinu Ledda est sa famìllia. No est ki unu siat mellus o peus, ca funti diferentis. Ma pàrinti diarerus s’unu s’imbressi de s’atru.

Sa de s’autori de Padre padrone da connosceus: est unu logu de biolèntzia, unu logu ki no ti permit de abbarrai ma ti ponit a curri atesu. Sa famìlia de Alivertu est imbecis pintada cumente una comunidadi aundi nc’est su logu po is sentimentus, est unu logu aundi su pipiu podit imparai diarerus ita est sa vida, est una trasmissioni de baloris e de cultura. 

“A iscrìere, petzi bi fit babbu chi carchi borta iscriaiat in sardu, cantones sardas in sardu, chi pariat chi carchi cosa si podiat iscrìere in sardu…”

Unu logu aundi est possibili sa mediatzioni netzessària intr’’e su ki impàrant a scola e su ki dònnia cristianu imparat de su logu anca nascit e cresci, unu logu ideali aundi sa scola ofitziali no est nemiga de s’àtera scola, ca custa puru tenit belori e no cosa putzi putzi.

Unu logu ki Màriu Puddu sighit a circai e a fraigai cun s’obra sua de òmini ki est e de studiau apassionau de limba sarda, e connoscit sa literadura e sa curtura sarda e de su mundu.

Alivertu de Màriu Puddu, pubricau puru in “Guida Lingua Sarda” e “Linguasarda.org”, in su mes’‘e ladàmini 2005 e in su 2009.

Po ndi sciri de prus:
Alivertu. Romanzo autobiografico di Mario Puddu sul rapporto tra scuola e cultura locale.