domenica 17 febbraio 2013

Intervista a Sara Firinu: limba sarda e iscola, Arretza e literadura

limba sarda
Bolemu cumprendi unu pagu de prus su chi is iscolas sardas funti faendi po s’amparu de su sardu. Aici apu pediu s’agiudu a Sara Firunu de Pauli (Paulilatino) chi in sa scola nci traballat e chi custu mundu ddu connoscit beni meda. Arrexonendi, eus tentu puru s’ocasioni de fueddai de s’umperu de su Sardu in s’Arretza e de literadura sarda.


1. Sara Firinu, intèndiu as chi sa Regioni Sarda at donau 150 mila èurus a sa fondatzioni de Mogol po imparai a cantai a trenta piciocus sardus? Unu sciacu mannu de dinai, si pentzaus chi, po imparai su Sardu in sa scola a is piciocus nostrus, ocannu nci funti sceti 100 mila èurus. Ita ndi pentzas tui? 


De su finantziamentu a sa Fundatzione Mogol, a nàrrere sa beridade, non dd’isco nudda. Mi praghet de prus, e penso finas chi siat prus giustu, a onni manera, a abbaidare a totus sas cosas bonas chi sa Regione Sardigna at fatu e est sighende a fàghere pro sa promotzione e valorizatzione de sa limba sarda. 

Unos cantos esèmpios ebbia: su finantziamentu dadu pro tradùere in sardu òberas literàrias de iscritores connotos e famados in totu su mundu; su CROS, curretore ortogràficu de limba sarda, chi si podet iscarrigare de badas dae sa retza; chie si siat ddu podet impreare pro imparare a iscrìere in sardu a manera curreta; su finantziamentu dadu a sa facultade de lìteras e filosofia de Casteddu pro aprontare su cursu FILS (formazione insegnanti lingua sarda) chi est incumentzadu s’annu passadu in su mese de nadale e agabadu ocannu, pagas dies faghet; su progetu chi est naschende, paris a s’Universidade de Edimburgo: Bilinguismu creschet


2. Su Sardu est una lìngua chi is piciocus no chistionant meda, poita ca bivint in unu mundu aundi is mass media fueddant sceti in italianu o in un’atra lìngua stràngia. In domu puru is cosas funti ponendi-si mali. Sa scola, duncas, iat a depi essi su logu de amparu e de imparu de su Sardu. Tui in sa scola nci traballas. Cantu est difìtzili imparai su Sardu a is piciocus, po su prus candu su dinai e su tempus funti aici pagu? 


Semus inghiriados de s’italianu, sos mèdios de comunicatzione de massa faeddant italianu, istudiamus in italianu, babbos e mammas nostras sunt ismentighende.si.nde, issos puru, de su sardu. 

De seguru s’iscola diat tènnere unu ruolu de importu mannu pro agiudare sos giòvanos nostros a imparare su sardu, a non ddu pèrdere. Ma b’at carchi dificultade pro chi custu potzat èssere fatu: 

Sos pitzocheddos nostros faeddant sa limba pagu e nudda e duncas dda devent imparare comente cale si siat àtera limba istràngia, est a nàrrere chi devent imparare a iscrìere, faeddare, legere. Pro chi custu potzat èssere fatu b’at bisòngiu de mastros preparados. E in custu sensu unu passu a in antis est istadu fatu, unu passu mannu, ca sa Regione at finantziadu (e at a finantziare finas pro s’annu chi benit) unu cursu pro ddos formare; 

Cale sardu devent imparare in iscola sos pitzocheddos nostros? De seguru medas dd’ant a preguntare. Ma su sardu est una limba, una ebbia; ddu narant sos libros de linguìstica, dd’at naradu unu de sos linguìstas prus mannos, Wagner. Nois ebbia sighimus a tènnere dudas. In cantu limba, e comente sutzedit pro totus sas àteras limbas de su mundu, tenet bisòngiu de una grafia uguale pro totus. 

Su problema est chi cando si faeddat de limba iscrita sa gente si nd’assicat, nd’essint a foras unu muntone de crìticas: lingua fatta a tavolino, lingua artificiale…. Ma totus sas lìmbas de su mundu sunt “fatte a tavolino”, sas limbas sunt còdighes fatos de calicunu, non sunt nàschidas dae su nudda. Sa gente timet a nche pèrdere sa variante sua. Ma una limba iscrita no impedit a nemos de sighire a faeddare comente at semper fatu. 

Diat tocare a pònnere a unu chirru su “campanilismu” chi unu pagu apartenet a nois sardos, chi pensamus chi su sardu mègius siat cussu de domo nostra o de bidda nostra ca, si onniunu iscrìere comente ddi praghet, si podet faeddare de limba? Comente diant fàghere sos mastros in iscola? Comente currègere a sos pitzocheddos sena tènnere puntos frimos de riferimentu? Diat tocare a tènnere semper mastros de sa bidda! Ma custu no est possìbile. Sa dificultade diat èssere solu cussa de iscrìere in una manera e pronuntziare in un’àtera. 

Un’isfortzu, custu, chi faghimus pro totus sas limbas. Oe totus connoschimus e cherimus imparare s’inglesu: de faeddos chi s’iscrìent e si pronuntziant in sa matessi manera nd’at pagu e nudda. Ma totus chircamus de dd’impare. E duncas, si ddu faghimus pro s’inglesu, pro ite non ddu podimus fàghere pro sa limba nostra? Fintzas a cando non dd’amus a cumprendere custa at a essere una dificultade manna pro fàghere intrare su sardu in iscola e pro dd’imparare comente s’ispetat!! 

Un’àteru problema diat èssere cussu de sas dificultades mannas chi ddue sunt oe in iscola: sos finantziamentos de s’istadu sunt semper prus pagu, ca s’istadu nostru a sa cultura ddi dat pagu importàntzia. In una situatzione comente cussa chi semus bivende como, a nche pònnere un’àtera matèria no est fàtzile. Caminu de fàghere nd’at, duncas, galu meda, e s’isperu est cussu chi, sighende a traballare comente semus faghende, sas cosas potzent megiorare. Solu si ddu cherimus nois, ca no est impossìbile. In àteros istados dd’ant giai fatu: su catalanu, limba de minoria che su sardu, non solu est limba imparada in totus sas iscolas de Catalogna ma est sa limba impreada pro imparare totus sas matèrias.


3. Su mundu anca biveus, eus nau. Sa cida colada, tui as apariciau un’atòbiu aundi eis chistionau de s’Arretza in lìngua sarda. Po tui, cantu est de importu s’imperu de su Sardu in Internet, in su mundu de oi e in su de su tempus benidori? 


Beru, chida passada amus organizadu un atòbiu in Ilartzi “su sardu in iscola” pro sos pitzocheddos de sas iscolas mèdias de Norghiddo e Ilartzi e pro sos mastros ma abertu a totus, ca sa limba sarda est interessu de totus. 

Pròpriu in cuss atòbiu s’est faeddadu de s’importàntzia de internet pro s’imparu de su sardu in iscola. Cussu de internet est unu caminu de importu chi non podet no èssere leadu in cunsìderu, ca oe totu passat in sa retza. 

Su professore Diegu Corràine, unu de sos reladores, chi dae annos medas traballat pro sa limba sarda, pròpiu in Ilartzi at presentadu unu situ aprontadu dae issu etotu: Dae Sos Libros a sa retza - eLiber pro agiuare sas isolas chi cherent traballare in unu Progetu Bilìngue cun sa Lege 482/99

Comente imparare e dd’impreare: proponende testos e connoschèntzias de cada matèria; costituende unu depòsitu de libros de testu virtuales formados dae sas UdA in sas limbas presentes in su situ: faghende crèschere in sos iscolanos una cussèntzia plurilingue. Su portale eLiber si podet bisitare in classe e in domo, de badas. 


4. Eus nau de Internet e de su scriri in sardu. Tui, che mei, ses una personi chi scrit in Sardu, e ddu fais cun grandu passioni e arresurtaus de importu mannu: s’ùrtimu contu cosa tua, intitulau “Bòidu che su coru meu”, chi ocannu colau at bintu su Prèmiu Otieri, est bellu deaderus. Però scieus puru chi sa literadura sarda, s’antiga e sa de oi, est pagu connota de is sardus. Ita si podit fai po fai connosci de prus sa literadura nostra a is prus giòvunus? 


Gràtzias pro sos cumplimentos. A iscrìere mi praghet meda, ddu fatzo in italianu ma pro su prus in sardu e de cussu prèmiu, so cuntenta meda! Ite fàghere pro connòschere sa literadura nostra, siat cussa in limba sarda che cussa de iscritores sardos? 

Pro cantu atenet a sa literadura in limba sarda: su problema prus mannu naschit dae sa dificultade de lègere in sardu, ca si non ddu faghimus pro traballu, non semus abituados e nos paret difitzile meda, finas pro chie ddu faeddat onni die. Custu problema est ligadu a cantu nadu in antis: b’at bisòngiu de giòvanos preparados, chi ischent lègere e iscrìere in sardu e duncas de mastros preparados chi ddos imparent a manera chi a lègere non siat prus unu problema. 

Sas casas editritzes in custos annos sunt move.nde.si in custu sensu e promovende sa publicatzione de òberas in limba, cun o sena tradutzione in italianu. 

Lassada a unu chirru e pagu o nudda cunsiderada in sas iscolas finas sa literadura de autores sardos. In tantos annos no ammento de àere mai istudiadu in iscola un’iscritore sardu. Pro fàghere un’esèmpiu ebbia: Grazia Deledda, a oe ancora sa sola fèmina in Itàlia a àere bintu unu prèmiu Nobel ma… ismentigada dae sas antologias. E comente issa, unu muntone de àteros iscritores sardos chi meritant de èssere lègidos e istudiados. Diat tocare a sos mastros a ddos pònnere in sa programmatzione onni annu. Ma si issos no intendent su problema e non portant custa cussèntzia, a sos pitzocheddos nostros diat a tocare a si ddos lègere pro contu issoro. 


5. Po dd’acabai. A is piciocus e a is piciocas de Sardigna ddis praxit a imparai e a chistionai su Sardu? Sa lìngua sarda at a sparessi o nci dda podeus fai a dda trasmiti a is pipias e a is pipius chi ant a benni? 


A sa de unu preguntas non potzo respòndere ca a generalizare non fàghere. De seguru b’at zonas in Sardigna in ue sa limba est prus bia, est faeddada de prus siat dae mannos che dae piticos sende chi, in àteras, est perdende.si a beru. 

In unas cantas realidade bivet galu cussu prègiuditziu, malu a mòrrere, chi narat chi su sardu est sa limba de sa gente pagu istudiada, de cussa sena cultura peruna. 

De bellu b’est chi in custos annos calicuna cosa est cambiada, sunt istados fatos passos a in antis de importu mannu gràtzias a su traballu de chie bi credet e gherrat onni die. 

No, deo non penso chi at a isparire: si si pensat chi sa limba nostra como benit impreada dae gente meda, e pro su prus giòvanos, in unu de sos logos prus connotos e famados de sa retza cale est facebook, chi sos messàgios cun su telefoneddu sunt medas bortas in sardu…. Custu nos narat meda subra de su cambiamentu chi s’est fatu in custu sensu. E si semus cambiende nois, diat èssere bellu a imparare su sardu a fìgios nostros puru, paris a totus sas àteras limbas ca, prus si nde connoschent, mègius est! 

Gràtzias a Sara Firunu po custa bell’arrexonada in lìngua sarda. Si bieus a sa pròssimu intervista po sighiri a chistionai e duncas connosci sempri prus mellus is personis chi batallant po s’amparu de sa lìngua nostra. (S'intervista est bessia puru in Sardinia Post).